برنامه راهبردی ساماندهی عشایر کشور

عشایر کشور با توجه به اینکه جامعه‌ای مولد بوده و با وجود آنکه به استناد آمار، حدود 2 درصد جمعیت کشور را شامل می‌شوند و با دارا بودن بالغ بر 24 میلیون واحد دامی (28 درصد دام سبک و 4 درصد دام سنگین کشور)، بیش از 20 درصد گوشت قرمز را تولید کرده و نقش بارزی در سایر تولیدات دامی نیز دارند. علاوه بر آن، حدود 48/1 میلیون مترمربع صنایع دستی کشور را،  با همه ارزش های تاریخی و فرهنگی که این صنایع دارند، تولید می­کنند و همچنین حدود 38 درصد مراتع خوب کشور را در اختیار دارند و در عرصه‌ای حدود 59 درصد مساحت کشور پراکنده هستند. عشایر همچنین نقش مهمی را در تأمین امنیت کشور به خصوص در مناطق مرزی و دورافتاده به عهده دارند و تقدیم بیش از ده هزار شهید والامقام و دارابودن بیشترین تعداد شهدا (به نسبت جمعیت)، نشان از شجاعت، ولایتمداری، عشق به میهن و سلحشوری جامعه عشایر دارد. علاوه بر اینکه خود فعال و تولیدکننده هستند، تعداد زیادی شغل را در خارج از جامعه عشایری در زمینه‌های صنعتی، بازرگانی و خدمات پشتیبانی می‌کنند و با وجود آنکه با این خدمات، جایگاه ارزشمندی در معادلات و مناسبات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارند، کمترین بهره را از سرمایه گذاری‌ها و خدمات نظام می­برند و در عین حال با کمترین توقع، بیشترین خدمت را به کشور عرضه می­کنند. این در حالی است که از لحاظ نسبت جمعیتی، این جامعه تنها 2 درصد از جمعیت کشور را شامل می‌شود و از این نظر کمترین هزینه را برای نظام دارد.

با این اوصاف، شایسته است دولت در برنامه‌ریزی‌ها به خصوص در برنامه‌های تحقق افق چشم‌انداز نظام در سال 1404، جایگاهی متناسب با شأن و منزلت و نیازهای عشایر برای آنها قائل بوده و حقوق عشایر را به نحوی ساماندهی و تامین کند که ضمن دریافت خدمات عادلانه در زمان فعلی، جبران عقب‌ماندگی‌های تاریخی گذشته نیز بشود.

به همین دلیل ضروری بود به منظور آگاه کردن مقامات تصمیم‌گیر و تأثیرگذار در کشور، یعنی مراجعی که از نظر تأمین اعتبار و تصویب اختیارات لازم صاحب صلاحیت هستند و همچنین دستگاه‌های اجرایی و دست‌اندرکارانی که مسئولیت ارائه خدمات به جامعه عشایری را دارند، از سازمان امور عشایر ایران گرفته تا مجموعه دستگاه‌های اجرایی و فرهنگی و اجتماعی، سندی تنظیم شود که با مراجعه به آن تا حد امکان، آشنایی اولیه و مختصری از جامعه عشایری فراهم کند تا شاید بیش از پیش زمینه توجه بیشتر و اتحاذ تصمیمات دقیق‌تر درخصوص توسعه مناطق عشایری و ساماندهی به زندگی عشایر فراهم آید.

روشن است که این سند باید از طریق سازمان امور عشایر ایران تهیه می‌شد و لذا سازمان در راستای ادای وظیفه، با طرح ایده اولیه مبنی بر مطالعه، شناخت و تجزبه و تحلیل ظرفیت‌ها و محدودیت‌های جامعه عشایر کوچنده در سطح استان‌های محل استقرار عشایر و کل کشور و ارائه روش‌های اجرایی مؤثر در توسعه مناطق و جامعه عشایری، در صدد تهیه این سند راهبردی برآمد که به مثابه نقشه راه آینده سازمان و دستگاه‌های اجرایی در جامعه عشایری کشور خواهد بود. سازمان امور عشایر با بسیج توانمندی کارشناسان سازمان مرکزی و استانی در طول 2 سال، مطالعه جامعی را برای یافتن یک پاسخ مناسب به ایده اولیه که همان پیدا کردن نقشه راه بود، سامان داد.

به منظور مطالبه حقوق عشایر از طریق مجامع برنامه ریزی ملی و استانی، سازمان امور عشایر ایران، برنامه راهبردی ساماندهی عشایر را در افق چشم انداز 1404 برای همه استانها تهیه و به تصویب شورای برنامه ریزی و توسعه استان رسانده است تا بر مبنای آن در سالهای برنامه پنجم و برنامه های آتی، منابع مورد نیاز تخصیص و اقدامات لازم صورت پذیرد.

سند راهبردی ساماندهی عشایر مشخص می‌کند که متناسب با ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و ظرفیت‌های منابع محیطی قلمروهای عشایری، در هر استان باید چه شیوه‌ای (کوچ یا اسکان) و با چه مکانیزمی در ساماندهی به عشایر استان در پی گرفته شود و در واقع، مناسب‌ترین راه‌ها را برای ساماندهی بهتر به زندگی عشایر نشان می‌دهد.

در چشم اندازي كه سازمان امور عشاير در افق چشم انداز نظام (1404هجري شمسي) براي اين جامعه ترسيم کرده است، شاخص هاي برخورداری عشایر به طور متوسط بايستي از عدد  46 درصد (در پایان برنامه چهارم) به 90 درصد در افق 1404 (96 درصد رشد) برسد. اگر این اهداف تحقق پیدا کند فاصله برخورداری و دسترسی این جامعه به امکانات با جامعه شهری و روستایی به حداقل قابل قبولی خواهد رسید.

امید است با توجه دولتمردان محترم و تلاش مسئولین اجرایی، این امر تحقق پیداکند. 

اسناد بالادستي تهيه برنامه راهبردي ساماندهي عشایر

در مراحل برنامه‌ریزی، تصمیم سازی وتصمیم گیری برای تدوین برنامه‌های راهبردی توسعه و ساماندهی مناطق و جامعه عشایری بایدبرخی قوانین موضوعه واسناد بالادستی مصوب مورد توجه باشند مانند:

الف ) قوانین مصوب مرتبط ماننداساسنامه دامداران متحرك، مصوبات شوراي انقلاب ومجلس شوراي اسلامي، آیین نامه ساماندهی عشاير، برنامه هاي توسعه پنج ساله،  مصوبات کمیسیون زیربنایی دولت و....

ب ) سند برنامه استراتژیک (راهبردي) و آمایش در سطوح ملي و استاني

پ) سند چشم انداز 20 ساله توسعه جامعه عشايري ايران در افق 1404

ت) اهداف كلي برنامه چشم انداز توسعه جامعه عشايري

ث) اهداف و ماموریت‌های سازمان امور عشایر ايران

 ج) مطالعات انجام شده و مصوب در خصوص توان اکولوژیکی مناطق عشایری و قابلیتها و مشارکت اجتماعی ـ اقتصادی عشایر

اهداف كلي برنامه چشم انداز توسعه جامعه عشايري

الف) تامین عدالت اجتماعی با رفع محرومیت از مناطق عشایری و تعدیل نا برابری‌های موجود بین جوامع عشایری با جوامع شهری و روستایی.  

ب) ساماندهي و ارتقاي كيفيت زندگي عشاير كوچنده با رعايت الزامات اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و تعادل هاي زيست محيطي.

ج) مهندسي فرهنگي و حفظ هويت ايراني - اسلامي و ميراث معنوي عشاير.

راهبردهاي كلان برنامه چشم انداز

1- ساماندهي كوچ عشاير بر اساس نظام مديريت محلي در محدوده زيست بوم ها.

2- افزايش توانمندي هاي توليدي عشاير با استفاده از فن آوري مناسب و دانش و مهارت هاي بومي آنها.

3- تقويت تعامل سازنده عشاير با محيط زيست و منابع محيطي و رابطه متعادل و پايدار دام و مرتع در زيست بوم هاي عشايري.

4- ارتقای شاخص هاي توسعه انساني و  اقتصادي - اجتماعي و فرهنگي جامعه عشايري به ميانگين شاخص هاي روستايي كشور.

5- تنوع بخشيدن به فعاليت هاي اقتصادي در جامعه عشايري با بهره گيري از امكانات، قابليتها و استعدادهاي مناطق عشايري به منظور ايجاد، بهبود و توسعه اشتغال، افزايش درآمد و كمك به نگهداشت جمعيت در زيست بوم ها.

6- تنسيق و تثبيت حقوق بهره‌برداري عشاير از مراتع، واگذاري مديريت مراتع به عشاير به منظور اعمال مديريت صحيح تحت نظارت دستگاههاي ذيربط.

7-   استفاده از فن آوري مناسب و منابع انرژي غير آلاينده به منظور افزايش كمي و كيفي توليدات و بهبود كيفيت زندگي جامعه عشاير با حفظ تعادل و پايداري محيط زيست.

8- ايجاد، توسعه و تقويت تشكل هاي مردمي به منظور جلب مشاركت بيشتر عشاير در فرايند تصميم سازي، اجرا و  بهره‌برداري درزمينه هاي اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و مديريت محلي .

9- ايجاد، تقويت و متناسب سازي ساختار اداري - اجرایي دستگاه هاي ذيربط و تامين سهم عادلانه متناسب با جمعيت و ميزان برخورداري عشاير از منابع عمومي و خدمات و فرصت ها توسط  دستگاه هاي اجرایي، قضایي و انتظامي - تاميني.

10- توسعه آموزش رسمي و غير رسمي شامل  آموزشهاي فني، مهارتي و ترويجي متناسب با نيازهاي جامعه عشايري.

11- تقويت جاذبه هاي گردشگري جامعه عشايري با توجه به قابليتها و ظرفيتهاي طبيعي، اجتماعي و فرهنگي عشاير و تلاش براي نهادينه كردن و  بهره برداري مطلوب از آنها.

12- توسعه پوشش نهادهاي حمايتي بيمه هاي اجتماعي و خدمات درماني و بيمه محصولات توليدي در جامعه عشايري.

13- تامين امنيت اجتماعي در محدوده هاي زيست بوم با مشاركت عشاير.

14- بهره گيري از فن اوري مناسب به منظور افزايش قابليت انطباق زندگي عشاير با عوامل محيطي و مهار آسيب ها و خسارت ناشي از حوادث طبيعي در قلمرو زيست‌بوم ها با توجه به ضرورت (پيشگيري از سيل، خشكسالي، بيابان زايي و سايرحوادث) و تامين ايمني پايدار براي عشاير در برابر تهديد ها و موانع طبيعي.

15- انجام تحقیقات و بهره‌گیری از یافته‌های علمی و مطالعه مناطق مستعد در عرصه زيست بوم هاي عشايري به منظور حمايت از اسكان عشاير داوطلب وساماندهي كوچ.

اهداف چهارگانه برنامه راهبردی ساماندهی عشایر کشور

1- تامین عدالت اجتماعی با رفع محرومیت از مناطق عشایری و تعدیل نابرابری‌های موجود بین جامعه عشایری با جوامع شهری وروستایی.

2- ساماندهی به کوچ و  اسکان عشاير كوچنده

3- توسعه  اجتماعی، مهندسی فرهنگی و حفظ هویت ایرانی - اسلامی و میراث معنوی عشایر.

4- ارتقای کیفیت زندگی، بهبود و توسعه منابع انسانی، تولید، اشتغال و درآمد عشایر کوچنده.