پنل ارسال خبر
نسخه چاپی

نگاهی از سر مهر

 گزارش دیدار با عشایر خراسان شمالی

یوسف نیک­فام [1]

سفر دوباره آغاز شده است. سفری به میان عشایر کمتر شناخته شدۀ خراسان شمالی. نام خراسان که می آید نام غریب طوس را در اذهان جاری می سازد. خراسان از این امام همام احترام می گیرد. هر چه به خراسان نزدیک می شویم نشانه­ های نزدیک شدن به زیارتگاه عاشقان سراپا نیاز بیشتر می­ شود. السلام علیک یا علی بن موسی الرضا؛ السلام علیک یا غریب الغربا.

از یکی یکی شهرهای شمالی کشور عبور می­ کنیم. به آشخانه وارد می­ شویم. آشخانه، مرکز شهرستان مانه و سملقان، در 45 کیلومتری غرب بجنورد است. اداره عشایری آشخانه در ساختمان منابع طبیعی این شهر قرار دارد. اغلب مردم این شهر به کردی کرمانجی و ترکی سخن می­ گویند. شب را در آنجا سپری می­کنیم و صبح به اتفاق مهندس میرزایی، مدیریت محترم اداره عشایری شهرستان مانه و سملقان، به سرکشی چادرهای عشایری که در نزدیکی شهر اتراق کرده ­اند می­ رویم.

   

آقای داوطلب، پیرمردی کرمانجی است از طایفه قهرمانلو که به همراه خانواده­اش در سیاه چادرش سکونت دارد. او 65 ساله است و بی­سواد و 7 فرزند دارد، پنج پسر و دو دختر. دو پسرش در شهر درس می ­خوانند. یکی از آنها پیش دانشگاهی است و دیگری هم سوم دبیرستان است. با صفا و صمیمیت خاصی، پذیرایی ساده اما گرمی از ما می ­کند. از چادرها و دامهایش عکس و فیلم تهیه می­ کنیم.


سخن از زحمات و فعالیتهای مؤثر زنان و دختران عشایر به میان می آید. زن عشایری به یقین، ستون اصلی و استوار خانواده عشایری است. آقای داوطلب نیز به همین مسئله اذعان دارد. کار، شاکله اصلی زندگی عشایر است. آقای داوطلب می گوید: «همیشه ساعت هشت شب می خوابیم و چهار صبح بیدار می­ شویم و کارمان را شروع می­ کنیم. زندگی عشایری مشکل است. قشلاقمان در نزدیکی مراوه تپه است و  حدوداً بیست و سه روز پیش از آنجا حرکت کردیم. با ماشین حدود سه روزی طول می­ کشد تا به ییلاق برسیم. بدون ماشین، پانزده روز کوچمان طول می­ کشد. پنج روز دیگر به ییلاق می ­رسیم. ییلاقمان تخته ارکان شهر اسفراین است.»


همسر آقای داوطلب آمادۀ نان پختن شده است. تنور آنها گلی است و مدور و از سطح زمین حدود یک متری بالاتر است. با استفاده از عکس و فیلم، از مراحل پخت نان گزارش کاملی تهیه می ­کنیم.

       

ساعتی بعد اکیپی از دامپزشکی برای واکسیناسیون دامهای این خانواده می ­آیند. دامهای آنها کمی دور از چادرهایشان قرار دارند. با خانواده آقای داوطلب خداحافظی می­ کنیم و به طرف بجنورد حرکت می­ کنیم تا با عشایری که همچنان در کوچند همراه شویم.

در اینجا نیز عشایر اغلب دامهایشان را با کامیون و وانت جابجا می­ کنند. برخی نیز با دامها همراه می­ شوند و با پای پیاده کوچ می­ کنند. متاسفانه اینجا نیز مانند بیشتر مناطق عشایری کشور، ایلراه­ها وضعیت مناسبی برای کوچ ندارند. عمده مشکلاتی که خود عشایر در این منطقه عنوان می کنند مشکل ایلراه هاست. خطر گذر از جاده­های آسفالته، دامها را تهدید می­ کند. توسعه شهرها و روستاها، ایلراه­های عشایری را که سالهای متمادی محل عبور و مرور عشایر بوده است با محدودیت‌ های بسیاری همراه کرده است. البته اقداماتی برای حفاظت از دامها در حین کوچ انجام شده است؛ در زمان کوچ، نیروهای انتظامی با هماهنگی اداره عشایری با دامهای عشایر همراه می ­شوند تا آنها را حفاظت کنند. چهار پنج سرباز نیروی انتظامی که گله های در حال کوچ را همراهی می کردند، با وجود اصرار زیاد ما حاضر به مصاحبه نشدند. تلاش آنها برای تامین امنیت کوچ، واقعاً تحسین برانگیز است.

     

مقصد بعدی ما، بازدید از پروژه بند خاکی، ایستگاه پمپاژ و خط انتقال میاندشت اسفراین است. این پروژه یکی از بزرگترین پروژه های سازمان امور عشایر کشور است که توسط اداره کل امور عشایر استان خراسان شمالی در حال اجراست. یکی از اهداف اصلی این پروژه، تامین آب موردنیاز زمین های کشاورزی است که بعد از اجرای پروژه و احداث سایت اسکان، در اختیار عشایر منطقه قرار خواهد گرفت. این بند از نوع بند خاکی همگن است و ارتفاع آن از بستر رودخانه 9 متر و طول تاج آن 1410 متر است.

برای سرکشی از پروژه بند خاکی میاندشت، از اسفراین به طرف روستای مهدی آباد به راه می افتیم. سایت مذکور در 45 کیلومتری شهرستان اسفراین قرار دارد و محل آن بین دو روستای گورپان و قاسم­خان است. ظهر به محل احداث پروژه می­ رسیم و با مدیر اجرایی پروژه گفتگویی انجام می ­دهیم:

«پروژه سد میاندشت از پروژه های عشایری اداره کل امور عشایر استان خراسان شمالی است که عملیات اجرایی آن از سال 1391 شروع شده است. پیمانکار پروژه شرکت سنگر آب شرق است و مشاور آن شرکت آب ­پوی.

مطالعات شناسایی و مکانیابی، امکان سنجی توسعه فعالیت ها و طراحی را قبلاً دو شرکت آب آراسازه و ایده پردازان توسعه انجام داده اند. یک سری مشکلات در زمان اجرا بود مثل عدم مطالعه معادن موجود در منطقه، تغییر در نوع مصالح مصرفی، کاهش حجم مخزن که شرکت آب­ پوی مطالعات دوباره­ ای انجام داد.

شهرک عشایری برای اسکان عشایر در بالادست پروژه در دست ساخت است. طبق برنامه قرار است حدود 100 خانوار عشایری منطقه اسکان یابند. این پروژه برای تامین آب کشاورزی مورد نیاز آنهاست. حدود 950 هکتار اراضی کشاورزی برای آنها در نظر گرفته شده است که آب مورد نیاز آنها از همین بند تامین خواهد شد. طول بدنه سد 4200متر است. کاملاً از مصالح رسی است. از 4200 متر طول بدنه که دارد، الان حدود 2500 متر آن را خاکبرداری کرده ­ایم. همزمان در حال انجام خاکریزی هم هستیم. 700 کد تراز است، تاجش 103.5 است که 700 متر را به تراز تاج رسانده­ ایم. سرریزی دارد بتنی با عرض 150 متر. آبگیری آن هم به صورت لوله ­ای از خود بدنه سد دارد و مصالحش نیز رسی است. معدن رس داریم در حدود یک کیلومتری که طی فرآیند چندمرحله ای، ابتدا رس عمل آوری و تنظیم رطوبت شده، سپس اختلاط شده و روی باند ریخته می شود. سرریز آن هم حدود 250هزار متر مکعب خاکبرداری دارد. 60هزار متر مکعب خاکبرداری انجام شده است. پیشرفت فیزیکی ­اش حدود 35 درصد است.  اعتبارات اگر به موقع پرداخت شود ما می­ توانیم در همان زمان مقرر یعنی 36 ماهه پروژه را تحویل بدهیم. مشکلات زیادی در انجام پروژه داشته ­ایم. در زمان شروع، مجوزهای طرح گرفته نشده بود. با منابع طبیعی مشکلاتی داشتیم. مدتی نتوانستیم عملیات اجرایی­ مان را انجام بدهیم تا مجوزها از منابع طبیعی گرفته شود. بعد از شروع کار روی معادن بحث بود. اینجا از نظر معادن، منطقه فقیری است. برای اخذ مجوز معادنی که در نظر گرفته شده­ اند مشکلات زیادی داریم. کمبود آب داریم؛ البته مشکل آب تقریباً حل شده است. مشکل اصلی همان اعتبارات است. عشایری که در اینجا رفت و آمد دارند، دائماً پیگیر پروژه هستند. الان در حال حاضر 20 نفر در محل پروژه در حال کارند.»


سفر ما با سرکشی از چند خانواده دیگر عشایری ادامه می­ یابد. همکاران استانی همکاری شایسته ­ای در بازدیدها دارند. دارم فکر می­ کنم این سفر چه ره­آوردی داشته است؟ آشنایی با هموطنان عشایری و ارتباط صمیمانه با مردمان سختکوش آن دیار شریف، به نگاهم عمق خاصی بخشیده است. گوش­ دادن به سخنان مردمانی که مهر و مهربانی در نگاهشان حضور دارد، افتخار بزرگی است که حق تعالی نصیبمان کرده است. خدا را به خاطر این فرصت، سپاس. 


[1] . کارشناس روابط عمومی سازمان امور عشایر ایران.