عشایر البرز شامل چهار ایل شاهسون، مغان، سنگسر و کلهر و طوایف مستقل عرب، کلکو، کلوند، گلزن، الیکایی و تات در قالب 860 خانوار و 4800 نفر جمعیت هستند که در 84 سامان و  شش سامانه استقرار دارند. عشایر استان البرز دارای 321 هزار رأس دام سبک هستند که این تعداد دام در 148 هزار هکتار از مراتع کرج تعلیف می شوند.

جامعه عشایری استان البرز دارای دو منطقه ییلاق‌نشین و قشلاق‌نشین هستند که مناطقی ییلاقی آنان در منطقه آزادبر (جاده کرج- چالوس/آسارا) و مناطق قشلاقی آنان در شهرستان های مختلف استان واقع شده است.

 

این عشایر با تولید سالانه 6750 تن شیر، 3700 تن گوشت و 1300 تن سایر فرآورده های دامی، از تولید کنندگان عمده محصولات پروتئینی استان البرز بشمار می آیند.

 

جامعه عشایری استان البرز با تمام توانمندی ها، پتانسیل ها و ظرفیت هایی که در تولید دارند، با مشکلاتی نیز دست و پنجه نرم می کنند که این نوع زندگی را برای آنان سخت کرده است. در زیر پای صحبت تنی چند از عشایر طوایف مختلف این استان و همچنین رئیس امور عشایر البرز در خصوص مشکلات و مسایل آنان نشستیم که توجه خوانندگان گرامی را به آن جلب می کنیم :

 

ـ حجم آبرسانی سیار جوابگوی نیاز دام هایمان نیست

بعد از شهر اشتهارد در جاده ای که به سمت بوئین زهرا میرود، اولین خروجی، ما را به سمت منطقه عشایری دایلر می‌برد. با محمدقلی پورصادقی که مشغول کار با گله گوسفندان است، سلام و خدا قوت می گوییم. پورصادقی علاوه بر اینکه گوسفندداری می کند در طرح های بیابان زدایی و جنگل کاری با منابع طبیعی همکاری دارد. به گفته پورصادقی عشایر دایلر از طایفه عرب صحنایی و از تیره صادقی هستند. او حدود 1300 گوسفند دارد. تعداد شش خانوار عشایری در منطقه دایلر فعالیت دارند که مسیر کوچ آنها از منطقه قشلاقی دایلر شروع و پس از عبور از نجم‌آباد، سیمان آبیک، اورازان طالقان، به منطقه ییلاقی اندرس در جاده چالوس می رسند.

 

پورصادقی ازمشکلات ناشی از کاهش بارندگی در چند سال اخیر که موجب کاهش آبدهی چاه های آب در این منطقه شده است می گوید. وی با اشاره به صدمات ناشی از کم آبی، حمایت بیشتر از عشایر منطقه در پیش‌بینی اعتبارات شهرستان را خواستار شد و گفت: حجم آبرسانی سیار برای شرب دام در حال حاضر جوابگوی نیاز دام هایمان نیست و باید ترتیبی اتخاذ شود تا سرویس های آبرسانی سیار بیشتر شود.

 

ـ امکان فروش آب توسط دستگاه های متولی برای شرب دام هایمان فراهم شود.

بعد از زعفرانیه و شهرک کوروش بر روی ارتفاعات حلقه دره، منطقه عشایری قشلاق محمدلو وجود دارد. قاسم فرق‌یاری نماینده عشایر قشلاق محمدلو است که در مورد ایل و طایفه‌شان می‌گوید: از طایفه بغدادی و از تیره موسلی است و تعداد5000 راس گوسفند دارد. وی ادامه می دهد: در مجموع 32 خانوار عشایری در منطقه قشلاق محمدلو فعالیت دارند که یکی از نیازهای اصلی عشایر این منطقه نیاز آبی است که جهت تامین آب برای شرب دام ها بهتر است هماهنگی های لازم برای حمل آب با وانت و منبع سیار و همچنین امکان فروش آب توسط دستگاه های متولی آب شهرستان برای شرب دام ها انجام شود.

 

 

ـ اسماعیل آباد شورقلعه امکان سرمایه گذاری برای صنایع تبدیلی و میدان عرضه دام را دارد

در قسمت جنوبی کرج و در مجاورت ارتفاعات حلقه دره منطقه عشایری اسماعیل آباد شورقلعه بالا وجود دارد. حمید باقری در مورد عشایر منطقه می گوید: ما از طایفه عرب صحنایی و از تیره باقری هستیم و 2000 راس گوسفند داریم و در این منطقه 30 خانوار عشایری فعالیت دارند. مسیر کوچ عشایر ما از اسماعیل آباد به کلاک و کندور و از آنجا به منطقه ییلاقی پی کمر مارچال دیزین می رسیم.

 

وی با بیان اینکه از نیمه اول اردیبهشت تا اواخر شهریور در منطقه ییلاقی بسر می بریم، اظهار امیدواری می‌کند که اسماعیل آباد شور قلعه برق دار شود تا ساکنان دائمی آنجا افزایش یابند و با انجام طرح های بهسازی چشمه امکان آبدهی چشمه ها برای شرب دام افزایش یابد. باقری ادامه می‌دهد: منطقه اسماعیل آباد شورقلعه به علت نزدیکی به کرج امکان سرمایه گذاری برای صنایع تبدیلی لبنیاتی و همچنین میدان عرضه دام را برای استان البرز را دارد که لازم است امور عشایر استان البرز حمایت های لازم برای جذب سرمایه در این منطقه عشایری را داشته باشند.

 

ـ کمبود علوفه مراتع باعث شده با اجاره پس چر مزارع، دام های خود را تعلیف کنیم

الله یار عطایی نیز می‌گوید: اجداد ما از عشایر شیراز هستند که در زمان قاجار ما را به این منطقه کوچانده‌اند. ما از ایل کلوند و از طایفه اسکندر لو هستیم و منطقه قشلاقی ما کانون عشایری اسماعیل آباد شورقلعه و منطقه ییلاقی ما هم سامان ییلاقی نسن یوش در استان مازندران است. ما سه ماه از سال را در ییلاق و بقیه سال را در منطقه قشلاقی هستیم که عدم دسترسی به مراتع و کمبود علوفه مراتع سبب می شود در بعضی از زمان ها با اجاره پس چرا مزارع دام های خود را تعلیف کنیم.

 

عطایی می‌افزاید: برای رسیدن به منطقه ییلاقی نسن یوش (استان مازندران) با عبور از کوه ولیان، قلعه دختر، عسلک، گردنه لاوش وارد منطقه ییلاقی نسن می شویم. در منطقه عشایری اسماعیل آباد شورقلعه پایین حدود 15 خانوار هستیم که تقریبا 4000 راس دام کوچک داریم و نگهداری گوسفند و بز از عمده فعالیت های ما است که سالانه حدود 2000 راس بره وارد بازار می کنیم.

 

وی ادامه می‌دهد: در کنار دامداری در اندک زمینی که در اختیار داریم جو و ذرت کاشته و از این طریق مقداری از علوفه دام خودمان را تامین می کنیم. وی از مسئولین می‌خواهد کمک هایی برای ساخت منبع ذخیره آب برای شرب دام های آنها تامین کنند.

 

ـ  نبود بازار عرضه محصولات از جمله مشکلات عشایر البرز است

رئیس اداره امور عشایر استان البرز هم در خصوص مشکلات عشایر این استان و راهکارهای رفع آن می‌گوید: نبود بازار مناسب برای عرضه تولیدات جامعه عشایری همچون میادین عرضه دام و غرفه های سازمان میادین از جمله این مشکلات است.

 

علی نقدی بازنشین می افزاید: از دیگر مشکلات در این عرصه، نامناسب بودن قوانین و مقررات موجود در حفظ و تثبیت حقوق عرفی عشایر در عرصه های منابع طبیعی و گستردگی قلمرو عشایر و پراکندگی آن ها در سطح استان و سختی ارایه خدمات به عشایر و مناطق عشایری با توجه به کوچنده بودن آن ها است.

 

وی همچنین به انسداد ایل راه ها، نبود گذرگاه های عبور دام در تقاطع جاده و ایل راه، از بین رفتن میان بندها و مناطق استقرار عشایر در ییلاق و قشلاق با گسترش شهرنشینی، واگذاری مراتع و تصرفات غیر قانونی آن، تحمیل هزینه پس چرا مزارع، پراکنده شدن عشایر برای تعلیف دام در اثر نبود مراتع میان بند و اجبار به کوچ ماشینی به علت نبود ایل راه ها را از دیگر این مشکلات اشاره می‌کند.

 

نقدی ادامه می‌ دهد: از دیگر مشکلاتی که عشایر با آن دست و پنجه نرم می کنند واگذاری مراتع عشایر به غیر عشایر بدون در نظرگرفتن اولویت و حقوق عرفی عشایر به طوریکه مراتع در اختیار دستگاه های دولتی و اشخاص غیرمتولی دام و مرتعداران بدون دام قرار می گیرد. نگاه بدبینانه برخی دستگاه ها به شیوه زیست عشایر و نسبت دادن آن ها به تخریب منابع طبیعی و محیط زیست، برنامه ریزی و توجه کافی به ایجاد اشتغال و تثبیت نیروی کار در جامعه عشایری ضعیف بوده و در نهایت مشاهده خروج جمعیت این جامعه از بخش تولید و همچنین نبود توجه کافی به الزامات کوچ نشینی و از بین بردن زمینه ها و بسترهای این نوع معیشت از دیگر مشکلات در بخش عشایری استان است.

وی به راهکارهای پیش بینی شده رفع این مشکلات اشاره کرده و می‌گوید: متنوع نمودن اشتغال در جامعه عشایری و همچنین ایجاد اشتغال پایدار، تعادل دام و مرتع از طریق تجدید ممیزی، اصلاح و ابطال مجوزهای صادره برای افراد حقیقی و حقوقی که دارای پروانه چرا بوده و اقدام به اجاره داد مراتع می کنند و همچنین تثبیت حقوق عرفی عشایر در عرصه مراتع با تسریع در ممیزی و صدور پروانه چرا از جمله این راهکارها است.

 

رئیس امور عشایر استان البرز ادامه می دهد: تامین امکانات و تجهیزات لازم جهت توقف دام عشایر در ایستگاه ها انتظار دام و تاخیر در کوچ زودهنگام، حمایت و پشتیبانی از تولید کنندگان عشایر برای حفظ تنها سرمایه آن ها یعنی دام عشایر (انجام بیمه فراگیر دام عشایر) و فعالیت تشکل های عشایری استان به عنوان کارگزاران بیمه اجتماعی، روستایی و عشایر جهت ارایه خدمات مطلوب به عشایر استان از دیگر این راهکارها است.

 

وی، تسهیل استفاده عشایر از حمایت های دولتی، توزیع سوخت فسیلی و آب رسانی سیار در مناطق عشایری به صورت مستمر و توسط تشکل های عشایری استان و انجام مطالعه شناسایی، تثبیت ایل راه های عشایری استان و همچنین برنامه ریزی برای ایجاد بازارهای عرضه مستقیم تولیدات عشایری را از دیگر راهکارهای رفع معضلات و مشکلات عشایر استان می داند.

 

گزارش و مصاحبه : بشیر ابراهیم‌پور – مسئول روابط عمومی امور عشایر استان البرز