نسخه چاپی
مردماني از جنس طبيعت گزارش از: خانم هراتیان، باشگاه خبرنگاران جوان
بنا به نوشته مورخان باستان سرزمين كهگيلويه و بويراحمد به سرزمين بين سوزيان (خوزستان) و پارس گفته مي‌شد كه ممكن است همان سرزمين ناشناخته‌‌شان باشد كه اجداد كوروش بزرگ از آن برخاسته‌اند. استان كهگيلويه و بويراحمد با مساحت 15504 كيلومتر مربع در جنوب غرب ايران قراردارد. اين استان عرصه كوچ 6 ايل بومي: بويراحمد، بهمئي، طيبي، دشمن زياري، چرام، باشت و بابويي با 16 تيره، 181 طايفه و 1816 اولاد است. اقامت تيره‌هايي از ايلات قشقايي و ممسني را در فصولي از سال در استان مي‌توان به جامعه عشايري استان اضافه كرد. جامعه عشاير كوچرو، 12درصد جمعيت استان را تشكيل مي‌دهد. كهگيلويه وبويراحمد سرزميني كوهستاني در دامنه جنوبي رشته كوه زاگرس است كه به دليل تفاوت اقليمي و سطوح ارتفاعي در آن از قديم‌الايام زمينه معيشت عشايري وجود داشته است. در اين معيشت، اقتصاد غالب بر محور دامداري وابسته به مراتع طبيعي است. وسعت مراتع استان 480449 هكتار است كه از اين ميزان حدود 384450 هكتار (80 درصد) قلمرو زيست عشاير به حساب مي‌آيد. وسعت مراتع ييلاقي 153743 هكتار و وسعت مراتع قشلاقي 317096 هكتار است به علاوه مراتع ميان‌بند متعلق به عشاير 7688 هكتار است. براساس اين گزارش، فرهنگ كهگیلويه و بويراحمد با تغذيه شده از 4 سرچشمه فرهنگي يعني زندگي عشايري، زندگي روستايي و زندگي شهرنشيني سرشار از آداب و رسوم و سنن و باورهاي مكتوب و نامدون است كه درك بعضي از اين باورها و اعتقادات براي مردم غيربومي ميسر نيست. از ويژگيهاي برجسته هنرهاي سنتي در عشاير استان كهگيلويه وبويراحمد هماهنگي رنگها و نقوش مورد استفاده با طبيعت است. خلاقيت و ذوق هنري در دست بافته‌هاي آنها آشكار است. قالي يكي از اين دست‌بافته‌هاست كه توسط دختران و زنان عشايري بافته مي‌شود. كوچ دائمي ايلات سبب شده است تا در رنگ و طرحهاي قالي از طبيعت الهام گيرند. براي بافت فرش از موي بز و پشم گوسفند استفاده مي‌شود كه در اندازه‌هاي 6 مترمربع بافته مي‌شود. گليم از ديگر دست بافته‌هاست كه به صورت دورو بوده و از هر طرف مي‌توان استفاده كرد. نفشهاي اين زيرانداز ذهني بوده و بدون طرح و نقشه قبلي بافته مي‌شود. گليم از پشم و نخ پنبه‌اي و موي بز تهيه شده و معمولا داراي عرض 150 و 180 سانتي‌متر و طول دلخواه است. طرحهاي حوض، حوض در حوض، شانه، نقش لوزي، نقش چهارپر و دانه بيگي است. نقش لوزي از نقشه‌هاي كاملا سنتي است؛ نقوش پرنده انسان و حيوان از ديگر نقوش رايج در گليم هاي كهگيلويه وبويراحمد است. گبه زيراندازي است گره‌دار با پرزهاي بلند كه به دليل مواد طبيعي به كار رفته در بافت آن در مقابل آفتاب بسيار مقاوم است. موي بز يا نخ پنبه‌اي و پشم مواد تشكيل دهنده گبه هستند. اندازه آن معمولا با عرض 1 تا 5/1 متر و طول 5/2 متر است. طرحهاي بكاررفته در گبه متنوع و ذهني است. طرحهاي هندسي، مربع و مستطيل، لوزي و نقش شير از نقوش مهم بكار رفته در گبه‌هاي كهگيلويه و بويراحمد است. جاجيم رواندازي سنتي با سبك و طرح گليم است. نقشهاي ماريو، خشت، لوزي و آغاجري از طرحهاي مرسوم در كهگيلويه وبويراحمد است. ماده اوليه آن پشم گوسفند است و معمولا از رنگهاي شاد و متنوع استفاده مي‌شود. از ديگر دست بافته‌هاي عشايري مي‌توان از توبره، آئينه دان يا چنته، سفره، پشتي، حور، جوال، سجاده، نمكدان، خورجين، جل اسب نام برد كه تماما از مواد پشمي و تركيبي از موي بز توليد مي‌شوند ولي متاسفانه به دليل مختلف از جمله تغيير در ابزار مصرفي، عدم حمايت دستگاههاي متولي و غيره شاهد كم رونقي اين صنعت در جامعه عشايري هستيم. معمولا مسكن خانوارهاي عشايري به صورت سياه چادر است كه از موي بز تهيه شده است و در مواردي نيز از چادرهاي برزنتي استفاده مي‌كنند. با اينكه عشاير استان كهگيلويه و بويراحمد در توليد چادر خودكفا هستند ولي در بعضي مناطق به خصوص در منطقه تمنك (طايفه برائي) در توليد چادر مشكلاتي دارند. علاوه بر اين در كانونهاي توسعه هدايتي و خودجوش اسكان، خانوارهاي عشايري اقدام به ساخت وساز منزل مسكوني نموده كه معمولا در طول سال يا در بخشي از سال در آن زندگي مي‌كنند. در مناطق ييلاقي استان كهگيلويه و بويراحمد 514 خانوار معادل 62/4 و در قشلاق 6526 خانوار معادل 96/64 درصد خانوارها داراي ساختمان معمولي هستند. در استان كهگيلويه و بويراحمد در زمينه بهداشت عشاير مشكلات زيادي وجود ندارد و مرگ و مير ناشي از بيماريهاي مسري سي سالهاي گذشته كاهش چشمگيري داشته است. در بخش درمان هم دسترسي مردم به پزشك و مراكز درماني در مركز روستاها و مراكز بخش و وجود وسائط نقليه در مناطق عشايري مشكلات بيماران عشايري را تا حدودي كاهش داده است. با اين حال حضور هميشه اكيپ‌هاي بهداشت و درمان به ويژه اكيپ‌هاي تخصصي در مناطق از جمله انتظارات عشاير است. امروزه علي‌رغم اينكه آب سالم و بهداشتي به راحتي در اختيار خانوارهاي شهري و روستايي قرار دارد ولي در بعضي از مناطق عشايري آبرساني انجام نمي‌شود و يا به سختي انجام مي‌شود. همچنين اگرچه هنوز در موارد معدودي مناطق عشايري فاقد جاده ارتباطي هستند ولي با توجه به صعب‌العبور بودن مناطق عشايري و داشتن فاصله زياد تا جاده‌هاي آسفالته اصلي به منظور دسترسي خانوارهاي عشايري به محل‌هاي استقرار ييلاقي وقشلاقي، اقدامات قابل توجهي توسط اداره كل امور عشاير در خصوص احداث، نگهداري،مرمت و راهگشايي در مناطق عشايري استان صورت گرفته است اما هنوز بسياري از عشاير مشكلاتي درخصوص عبور و مرور از جاده‌ها و راههاي ارتباطي دارند. استفاده بهينه از قابليت‌هاي ويژه آبي و خاكي در مناطق عشايري كه سبب اجراي طرحهاي توسعه‌اي بهبود و ايجاد اشتغال پايدار و ساماندهي به وضعيت عشاير استان كهگيلويه و بويراحمد شود امري اجتناب ناپذيراست. رحيمي، كارشناس اقوام و عشاير در اين خصوص می گوید: الگوهاي توسعه‌اي عشاير خصوصا در چندسال اخير در زمينه ساماندهي و اسكان شامل پروژه‌هاي آبي و خاكي يا (توسعه باغات) است كه باعث ايجاد اشتغال پايدار در مناطق عشايري و افزايش درآمد آنان شده است و از طرفي عشاير از اين طرح استفاده كرده‌اند. ترويج الگوي توسعه با استفاده از منابع محيطي مناطق عشايري علاوه بر استفاده بهينه از اين منابع باعث حفظ ساختار جوامع ايلي، افزايش تنوع محصول افزايش توليدات، همگرايي اجتماعي و كنترل مهاجرت عشاير مي‌شود. گفتني است؛ هنوز هم اساس معيشت و الگوي زندگي عشاير بر بهره‌برداري از دام و توليد فراورده‌ها ي دامي استوار است. با اين حال عشاير از ديرباز با زراعت و به خصوص كشت غلات آشنا بوده‌اند و هر كجا شرايط اقليمي اجازه داده، فعاليتهاي باغي و زراعي انجام داده‌اند. از نظر اقتصادي، فعاليت در اين بخش به عنوان دومين منبع توليد درآمد و معيشت عشاير درخور توجه است به نحوي كه 23.2 درصد توليدات باغي استان متعلق به اين جامعه است. |