خبرگزاری ایسنا ـ سمفونی زیبای کوچ ایل در دامان روح‌نواز طبیعت به گوش می‌رسد؛ نوایی که از دل کوهستان‌های سرسبز و سر به فلک کشیده خراسان‌شمالی بر می‌آید و روح را از این همه شور زندگی سرخوش می‌کند.

 

بوی اصالت می‌دهد زندگی کوچ‌روها؛ همان‌هایی که در ناملایمات زندگی کوچ‌نشینی فرهنگ اصیل ایرانی را پاس داشته‌اند و در سنتی‌ترین شیوه‌های زیستن حافظان آداب و رسوم بکر ایرانی هستند.

 

رقص سیاه‌ چادرها در دامن باد بهار و پاییز لباس‌های رنگارنگ زنان و مردان ایل، بوی نان تازه و گل‌های وحشی، تقلای رمه‌های تازه از راه رسیده برای بر گرفتن دمی از آب گوارای چشمه همه و همه هارمونی زیبایی از زندگی آرام و دلنواز را به نمایش می‌گذارد.

 

غریبه‌های گم شده در عصر ماشینی اما در حسرت این زندگی آرام هستند و سیاه‌چادرهای عشایر برای آن‌ها به مراتب بهتر از هتل‌های ۵ ستاره است؛ دل کندن از هیاهوی پوچ شهر و جاذبه‌های دل فریبش همانا و پرواز روح و سرمست شدن از لحظه‌های ناب در دل طبیعت همانا.

 

این نوع زیستن و کوچ کردن برای گردشگران و اکوتوریست‌های داخلی و خارجی جذابیت‌های فراوانی دارد و آن‌ها برای تجربه یک شبه این زندگی حاضر هستند از راه‌های دور و دراز رنج سفر را به جان بخرند.

 

خراسان‌شمالی یکی از استان‌های عشایرنشین کشور است در بطن خود ناگفته‌های زیادی از زندگی پر رمز و راز عشایر دارد، اما این ظرفیت بالقوه تاکنون مورد بی‌مهری مسئولان استان قرار گرفته و هیچ برنامه راهبردی برای بهره‌گیری از این ظرفیت دیده نمی‌شود.

 

اقتصاد و امرار معاش عشایر استان تنها از راه دامداری امکان‌پذیر است و رونق گردشگری عشایر در بین آن‌ها می‌تواند تحول عظیمی برای کوچ‌روها به ارمغان آورد و معیشت آن‌ها را بهبود ببخشد و برای اشتغال جوانان ایل فرصت‌های نوین ایجاد کند.

 

لباس کرمانج‌های عشایر، بازتابی از روح زندگی در خراسان‌شمالی

دکتر محمدحسین انصاری مود عضو ستاد توسعه مردمی خراسان‌شمالی در گفت و گو با ایسنا منطقه خراسان‌شمالی با اشاره به اینکه کرمانج‌های عشایر یکی از طوایف این استان هستند، گفت: این افراد همیشه با کوچ کردن در فصل بهار به این استان و اقامت در میان بندهایی همچون کوه‌های شاه جهان، سالوک و مراتع و مانه و سملقان در بهار و تابستان زیبایی خاصی را به این استان می‌دهند و چشم و گوش هر مسافر و گردشگری را با هی هی چوپان‌ها در صبح و عصر و بوی طبخ نان، تهیه قره قورت، کشک و روغن زرد و بافت گلیم مجذوب خود می‌کنند.

 

وی با بیان اینکه زنان و دختران عشایر این استان دارای البسه خاص خود هستند که در آن طرح‌ها و رنگ‌های متنوعی به کار برده شده است، افزود: رنگ قرمز یکی از رنگ‌های مورد علاقه این طایفه است که به عقاید آن‌ها نمادی از شادی و خوشبختی است و این رنگ در لباس‌های آن‌ها کاربرد فراوانی دارد.

 

وی ادامه داد: لباس بانوان کرمانج عشایر هشت تکه دارد که یکی از این تکه‌ها گار است؛ گار گوشواره بلندی است در دو طرف عرقچین، روی سر قرار گرفته و روی آن‌ها یاشار و سربند استفاده می‌شود.

 

وی اظهار کرد: کومخ (کفش) یکی دیگر از این تکه‌ها است که شکل ظاهری شبیه نعلین نوک برگشته و دارای گلدوزی‌هایی با نخ ابریشمی و یاشار، روسری زردی بزرگ و بلند از جنس حریر است.

 

به گفته انصاری مود سربند برای محکم نگه داشتن روسری استفاده می‌شود و گراس، پیراهن چین‌داری است که بر تن می‌کنند.

 

وی بیان کرد: شلیته یا همان دامن پرچین و جلیقه که از جنس مخمل که روی آن را سکه دوزی کرده‌اند دیگر تکه‌هایی است که زنان سخت کوش این خطه از کشور استفاده می‌کنند.

 

وی تصریح کرد: موسیقی مقامی و ادبیات فولکوریک و جشن‌های عروسی از دیگر جذابیت‌های عشایر خراسان‌شمالی است که می‌تواند هر گردشگری را به خود جذب کند و موجب ماندگاری آن در این استان شود.

 

گلیم سفره کردی هنر دیرینه زنان کرمانج عشایر خراسان‌شمالی

گل چهره فرزانه مدیر عامل شرکت تعاونی صنایع دستی عشایر خراسان‌شمالی در ادامه گفت: گلیم سفره کردی هنر دیرینه زنان کرمانج عشایر خراسان‌شمالی است.

 

به گفته وی سفره کردی یک هنر خاص از بافته‌های منحصر بفرد زنان کرمانج عشایر خراسان‌شمالی است و به عنوان هنری وصف ناپذیر که نمادهای مذهبی و احساسی عشایر را نسبت به طبیعت در خود جای داده، و نقش‌های آن نشانگر عظمت فرهنگ و اعتقادات و آداب و رسوم قوم کرمانج است.

 

وی تاکید کرد: نمادها در سفره کردی همگی بیانگر شکر به درگاه خدا و نعمات الهی و احترام به طبیعت است و با توجه به ذهنی بودن بافت، نقوش و رنگ‌‏ها می‌‏تواند حاکی از روحیه بافنده در زمان بافت باشد.

 

فرزانه توضیح داد: نقش‌های بافته شده در این سفره‌ها بیشتر حیوان و انسان است و نیز نقش انگشت‌ها در سفره، نماد دست‌های بلند شده به درگاه خداوند جهت طلب رزق و روزی است و نقش‌های حوض و لاک پشت نیز نماد بارش باران و برکت هستند.

 

وی افزود: نگاره و نقوش سفره کردی در واقع نقش‌های کهنی هستند که در نوع خود بی نظیر هستند. نقش‌های بافته شده در این هنر بیشتر حیوان و انسان است، نمادها در سفره کردی بیشتر نماد نوع زندگی و معیشتی و سیستم اجتماعی و فرهنگی کرمانج‌های این دیار را در خود جای داده است.

 

وی با بیان اینکه زنان کرمانج عشایر این هنر را از گذشته از مادران خود به ارث بوده و هنوز این هنر نزد آن‌ها ماندگار است، ادامه داد: در گذشته این زنان به واسطه داشتن دام‌های فراوان اعم از گوسفند، بز و شتر پشم آن را ریسیده و تبدیل به نخ می‌کردند که در بافت سیاه چادر و یا گلیم استفاده می‌شد.

 

وی ادامه داد: این گلیم‌های با کاربری‌های متفاوت همچون زیرانداز، نمک دان، جای نان و غیر نیز استفاده می‌شد که همچنان این هنر ادامه دارد و بسیاری از زنان عشایری مشغول به انجام چنین کاری هستند.

 

فرزانه تصریح کرد: علاوه بر آن بافت این گلیم‌ها یک منبع درآمد برای خانواده بود چراکه زنان عشایر بعد از فارغ شدن از انجام کارهایی همچون دوشیدن شیر دام، پخت نان و غذا و ... به این کار مشغول می‌شدند.

 

وی خاطرنشان کرد: این در حالیست که در حال حاضر پایین بودن قیمت آن‌ها موجب شده است تا این هنر کم رنگ شود و دیگر بافت آن‌ها برای زنان کرمانج عشایر صرفه اقتصادی نداشته باشد.

 

وی گفت: علاوه بر آن، یکجانشینی برخی از جمعیت عشایر این استان نیز در کاهش این تولیدات موثر بوده و این امر سبب شده تا عشایر استان مقداری از پشم‌های تولیدی خود را به دلالان بفروشند.

 

مدیر عامل شرکت تعاونی صنایع دستی عشایر خراسان‌شمالی واسطه‌ها را یکی دیگر از مشکلات پیش روی تولید گلیم در این استان دانست و تصریح کرد: مسوولان بارها وعده کوتاه کردن دست این افراد را به تولیدکنندگان صنایع دستی داده‌اند اما تاکنون این امر محقق نشده است.

 

وی تعداد کارگاه‌های تولید گلیم عشایر خراسان‌شمالی را 200 کارگاه و تعداد بافندگان را حدود 600 نفر بیان کرد.

 

وی تاکید کرد: میزان تولید سالانه گلیم حدود  300هزار متر مربع بوده است، اما این میزان به حدود 150 هزار متر مربع کاهش یافته است.

 

فرزانه در ادامه رنگ رزی را یکی از هنرهای دیگر زنان کرمانج عشایر این استان بیان کرد و توضیح داد: زنان عشایر برای تهیه رنگ نخ گلیم‌های خود از گیاهان صحرایی استفاده می‌کنند و بر این باورند که این رنگ‌ها با دوام تر از رنگ‌های بازاری یا جوهری است. صنایع دستی زنان ایل همانند دیگر عشایر ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار است و چون دامپروری و پرورش دام یکی از محورهای اصلی زندگی آن‌هاست.  

 

وی تاکید کرد: رنگرزی گیاهی در بین زنان عشایر کرمانج این استان رواج فراوان دارد بنابراین طراوت و شفافیت رنگ و تنوع غنای رنگ آمیزی دست بافته‌های این استان بیش از هر عامل دیگری در شهرت آن مؤثر است.

 

وی خاطرنشان کرد: توانائی زنان عشایر کرمانج در احساس رنگ‌ها و رنگ آمیزی گاه چنان باورنکردنی است که به اعجاز می‌ماند هم از نظر فراوانی رنگ و ریزه کاری‌های رنگ آمیزی و هم از لحاظ پختگی و گیرایی و چشم نوازی و هم از نظر هماهنگی پرجاذبه وافسون کننده ای که جریان وقفه ناپذیر رنگ‌ها را پدیدار می‌کند.

 

سیاه چادر بافی در خراسان‌شمالی رو به فراموشی است

مهدی عابدی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌شمالی در ادامه در گفت و گو با ایسنا تصریح کرد: خراسان‌شمالی یکی از استان‌های مرزی کشور است و عشایر یکی از اقشار این استان است، عشایر در ییلاق و قشلاق مکان‌های معینی برای اقامت دارند و معمولاً در زیر این سیاه چادرها زندگی و استراحت می‌کنند و سیاه چادر بافی یکی از هنرهای زنان عشایر استان است که از موی بز سیاه بافته می‌شود.

 

وی گفت: هر سیاه چادر از چند "لت" تشکیل می‌شود و هر "لت" نواری بافته شده از موی بز سیاه است و زنان لت‌ها را که به شکل یک نوار بافته شده‌اند را به وسیله دستگاهی سنتی در محل زندگی خود می‌بافند. عرض هر لت بین ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر و طول آن گاه 6، ۱۰ و یا ۱۵ متر است. زنان پس از بافتن لت‌ها آن‌ها را از دو طرف به هم می‌دوزند تا کم کم به شکل سیاه چادر درآید. نقش مردان عشایر در این هنر، بریدن موی بز و همچنین دوختن لت‌ها به یکدیگر است.

 

وی افزود: زنان، وظیفه شستن، پاک کردن، حلاجی کردن موها، و تاباندن نخ‌ها بطوری که به حالت الیاف در آیند، را دارند. تمامی مراحل بافتن سیاه چادر برعهده زنان است و مردان هیچ گونه دخالتی در آن ندارند. دختران کوچک نیز مادران خود را در کار بافتن یاری می‌دهند و این فرصتی برای یادگیری و آموختن فنون دوختن سیاه چادر توسط مادران است. زنان برای بافتن یک سیاه چادر گاه به صورت دسته جمعی کار می‌کنند تا کار بافتن سریع‌تر به پایان برسد، این در حالیست که این هنر در این استان رو به فراموشی است و در حال حاضر کمتر زن عشایری اقدام به بافت سیاه چادر می‌کند.

 

وی کم شدن تعداد جمعیت دامی بز و همچنین رواج چادرهای برزنتی را مهمترین عامل به فراموشی سپردن این هنر بیان کرد.

 

عابدی اظهار کرد: البته در سال‌های گذشته با سفر مقام معظم رهبری به این استان و اختصاص اعتباراتی، تعداد سیاه چادر خریداری و در اختیار جمعیت عشایر استان قرار گرفت.

 

نبود تور و آژانس‌های گردشگری توانمند از خلاهای موجود در مسیر رونق گردشگری عشایری

محمد سویدانلویی مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌شمالی نیز در ادامه در گفت و گو با ایسنا با تاکید بر اینکه گردشگری عشایری یکی از ظرفیت‌های اصلی کسب درآمد در این استان است، گفت: گردشگری عشایری می‌تواند یکی از اولویت‌های اصلی برای برنامه ریزی جهت رونق گردشگری در این استان باشد.

 

وی با اشاره به طی سال‌های گذشته اقدام خاصی در این حوزه انجام نشده است، افزود: نبود تور، آژانس و نیروی انسانی توانمند در حوزه گردشگری یکی از خلاهای موجود بر سر راه است.

 

وی در پاسخ به این سوال که طی دو سال گذشته نیز در خصوص گردشگری عشایری در این استان اقدام خاصی انجام نشده است، اظهار کرد: این اداره کل طی دو سال اخیر توانسته گلیم سفره کردی را به ثبت جهانی برساند و از سوی دیگر برای معرفی و رونق آن یک سمینار تخصصی برگزار کرده است.

 

سویدانلویی ادامه داد: از سوی دیگر این اداره کل طرح منطقه بیگان شیروان را به عنوان منطقه نمونه برای رونق گردشگری عشایری در این استان طی سفر دولت تدبیر و امید ارائه داد اما این طرح مصوب نشد.

 

وی خاطرنشان کرد: این منطقه محل طلاقی دو زیست بوم اترک شمالی و جنوبی است که در آن جمعیت عشایری نیز ساکن می‌شوند.

 

وی با تصریح بر اینکه باید برای رونق این بخش تمامی دستگاه‌های متولی پای کار بیایند، اظهار کرد: برای رسیدن به این هدف باید مسیر و محل تردد عشایر شناسایی و بهبود پیدا کند و به مردم معرفی شود.

 

رونق گردشگری عشایری در خراسان‌شمالی نیازمند اعتبار است

محمد رضا قلی پور مدیر کل امور عشایری خراسان‌شمالی همچنین در ادامه در گفت و گو با ایسنا با اشاره به اینکه به دنیال آن هستیم تا توریسم عشایری را در این استان رونق دهیم، تاکید کرد: در حقیقت عشایر این استان به واسطه حضور در طبیعت و داشتن فرهنگ اصیل و بکر می‌تواند گردشگران بسیاری را به خود جذب کند و این امر زمینه اشتغال را نیز فراهم خواهد کرد.

 

وی یادآور شد: طبیعت زیبای مناطق گلیل در شیروان و سالوک در اسفراین که عشایر به هنگام بهار و تابستان در آنجا مستقر هستند می‌تواند مایه آرامش گردشگران شود.

 

وی تصریح کرد: از سوی دیگر برگزاری مراسمات مختلف در جشن‌های عروسی توسط ایل کرمانج، رقص، موسیقی غذای سنتی و محصولان طبیعی آن می‌تواند زمینه شادی گردشگران را فراهم کند.

 

قلی پور با بیان اینکه برنامه ریزی‌ها برای توسعه گردشگری عشایری در این اداره کل در حال انجام است، تاکید کرد: اما کمبود اعتبار مهمترین مشکل پیش رو است.

 

وی با اشاره به اینکه جمعیت عشایر این استان دارای سه ویژگی است، توضیح داد: این افراد دارای 750 هزار راس دام هستند که 30 درصد گوشت قرمز استان و هست درصد گوشت قرمز کشور را تامین می‌کنند.

 

وی گفت: از سوی دیگر 10 هزار متر مربع صنایع دستی توسط این افراد تولید می‌شود که معادل  35 درصد از صنایع دستی تولیدی کشور است.

 

این مقام مسئول با بیان اینکه سیاه چادرهای عشایری یکی دیگر از این ویژگی‌هاست، افزود: سیاه چادرهایی که در مناطق مرزی استان توسط این افراد برپا می‌شود همانند یک پاسگاه مرزبانی و انتظامی و همچنین یک کارگاه تولیدی است.